Sức ảnh hưởng lớn mạnh của công nghệ Blockchain trong những năm gần đây có thể thay đổi cả một nền kinh tế số. Vào các lĩnh vực như y tế, chính phủ, logistics, vv, không thể thiếu sự can thiệp của nền tảng này. Hãy cùng CIT khám phá các ứng dụng Blockchain trong đời sống thực tiễn nhé!
Khái niệm về công nghệ Blockchain?
Blockchain (chuỗi khối) là một công nghệ lưu trữ dữ liệu phân tán và phi tập trung, cho phép lưu trữ thông tin theo dạng chuỗi các khối (block) được liên kết với nhau. Mỗi khối chứa thông tin giao dịch và có một mã hash riêng, giúp đảm bảo tính toàn vẹn và bảo mật của dữ liệu.
Đặc điểm chính của Blockchain
- Phân tán và phi tập trung: Dữ liệu không được lưu trữ ở một vị trí duy nhất, mà thay vào đó được sao chép trên nhiều nút (node) trong mạng lưới. Điều này làm cho blockchain khó bị tấn công hoặc sửa đổi bởi một cá nhân hay tổ chức duy nhất.
- Mã hóa và bảo mật: Mỗi khối trong chuỗi được bảo vệ bằng mã hash và kết nối với khối trước đó, tạo thành một chuỗi liên tục. Điều này giúp đảm bảo rằng bất kỳ thay đổi nào trong thông tin của một khối sẽ làm thay đổi mã hash của khối đó, từ đó phá vỡ toàn bộ chuỗi và dễ dàng phát hiện sự gian lận.
- Minh bạch và không thể thay đổi: Một khi thông tin đã được ghi vào blockchain, nó gần như không thể thay đổi hoặc xóa bỏ. Điều này mang lại sự minh bạch trong việc theo dõi các giao dịch và hành động trên hệ thống.
- Hợp đồng thông minh (Smart contracts): Ứng dụng Blockchain cũng có thể được sử dụng để triển khai các hợp đồng tự động, cho phép các điều khoản hợp đồng được thực thi mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba, làm giảm rủi ro và chi phí.
>>> Xem thêm: Các đặc điểm nổi bật của Công nghệ chuỗi khối Blockchain
Vai trò của việc ứng dụng Blockchain trong đời sống thực tiễn
Tăng cường tính minh bạch và bảo mật
- Chia sẻ dữ liệu một cách công khai, minh bạch: Blockchain cho phép lưu trữ minh bạch. Giao dịch được ghi lại trên khối chuỗi và không thể thay đổi sau khi đã được xác nhận, giúp giảm thiểu rủi ro về gian lận, thao tác tự do thông tin và sai sót. Điều này rất quan trọng bạch cao như tài chính, chính trị và quản lý công yêu cầu tính minh bạch.
- Bảo mật: Ứng dụng Blockchain sử dụng các kỹ thuật mã hóa mạnh mẽ để bảo vệ thông tin khỏi các cuộc tấn công mạng và gian lận. Dữ liệu trên blockchain không thể bị thay đổi mà không làm thay đổi toàn bộ chuỗi, điều này giúp đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu.
Cải thiện giao dịch tài chính và thanh toán
- Giảm chi phí và thời gian giao dịch: Blockchain cho phép giao dịch trực tiếp giữa các bên mà không cần trung gian (như ngân hàng hay tổ chức tài chính), giảm chi phí giao dịch và thời gian xử lý, đặc biệt trong các giao dịch quốc tế.
- Tiền điện tử và Tài chính phi tập trung (DeFi): Blockchain là nền tảng của các loại tiền điện tử như Bitcoin, Ethereum và các loại tiền mã hóa khác, mang đến cơ hội cho việc chuyển tiền quốc tế nhanh chóng và rẻ hơn. Công nghệ này cũng mở đường cho Tài chính phi tập trung (DeFi), giúp các dịch vụ tài chính như cho vay, vay mượn, và giao dịch tài sản diễn ra mà không cần sự can thiệp của các tổ chức tài chính truyền thống.
Tự động hóa qua hợp đồng thông minh (Smart Contracts)
- Tự động hóa giao dịch và thỏa thuận: Blockchain hỗ trợ hợp đồng thông minh (smart contracts), những hợp đồng tự động thực thi khi các điều kiện đã được đáp ứng mà không cần đến sự can thiệp của bên thứ ba. Điều này giúp giảm thiểu chi phí, thời gian và tranh chấp, đồng thời đảm bảo sự công bằng trong giao dịch.
- Ứng dụng rộng rãi: Các hợp đồng thông minh có thể được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực, từ bất động sản (mua bán, chuyển nhượng tài sản) đến bảo hiểm (xử lý yêu cầu bồi thường tự động), giúp nâng cao tính hiệu quả và giảm thiểu sai sót.
Quản lý dữ liệu và bảo mật thông tin cá nhân
- Bảo mật dữ liệu cá nhân: Ứng dụng Blockchain cho phép lưu trữ và xử lý dữ liệu cá nhân một cách an toàn. Người dùng có thể chọn và kiểm soát việc chia sẻ dữ liệu của họ với các tổ chức hoặc dịch vụ thứ ba , giảm nguy cơ hiển thị dữ liệu và tấn công dữ liệu.
- Chống giả mạo và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ: Các nghệ sĩ và tác giả trong lĩnh vực sáng tạo và nghệ thuật có thể sử dụng blockchain để bảo vệ tài sản của họ khỏi việc sao chép và phân phối trái phép.
Tạo ra các tổ chức phi tập trung (DAO)
- Quản lý phi tập trung: Blockchain công nghệ có thể giúp tạo ra các tổ chức phi tập trung giá trị ( DAO). Trong DAO này , cộng đồng được quyết định chứ không phải một tổ chức hay cá nhân đầu tiên . Điều này hỗ trợ các quyết định và quản lý công việc .
- Ứng dụng trong quản lý doanh nghiệp: DAO có thể được sử dụng để quản lý các tổ chức hoặc doanh nghiệp, cho phép cổ đông hoặc thành viên tham gia vào các quyết định quan trọng mà không cần phải có lãnh đạo.
Ứng dụng Blockchain trong thực tiễn
1. Ứng dụng Blockchain trong Tài chính – Ngân hàng
Blockchain có thể mang lại nhiều ứng dụng đột phá trong lĩnh vực Tài chính – Ngân hàng, cải thiện tính hiệu quả, bảo mật và giảm chi phí giao dịch. Dưới đây là những ứng dụng của Blockchain trong Tài chính – Ngân hàng:
Thanh toán quốc tế nhanh chóng và chi phí thấp
- Thanh toán quốc tế là một trong những ứng dụng của blockchain phổ biến nhất trong tài chính. Các hệ thống thanh toán thông thường, có giới hạn như ngân hàng hoặc Ngân hàng châu Âu, mất nhiều thời gian và có giá cao, đặc biệt khi tiền chuyển qua biên giới.
- Tiền điện tử và chuyển tiền xuyên biên giới: Các giao dịch có thể được thực hiện nhanh chóng và chi phí rất thấp thông qua blockchain. Các loại tiền điện tử như Bitcoin, Ripple (XRP), Stellar (XLM) là những ví dụ điển hình. Các giao dịch có thể được thực hiện trong vài phút thay vì vài ngày vì họ không cần thông tin qua ngân hàng trung gian.
Tài chính phi tập trung (DeFi)
- Trong lĩnh vực tài chính, tài chính phi tập trung (DeFi) là một ứng dụng phổ biến của blockchain. Nó cho phép các dịch vụ tài chính chính như cho vay, vay mượn, bảo hiểm và giao dịch tài sản mà không cần trung gian như ngân hàng hoặc công ty bảo hiểm.
- Bạn có thể cung cấp tài khoản chính dịch vụ mà không cần phải sử dụng thứ ba bên : Ứng dụng phi tài chính chính ( DeFi) hoạt động trên nền tảng blockchain và sử dụng các thông tin hợp nhất để tự động thực hiện các giao dịch mà các ngân hàng không cần đến công cụ bảo hiểm nguy hiểm hoặc bất kỳ tổ hợp nào bất kỳ hệ thống truyền thông tài chính nào.
Hợp đồng thông minh (Smart Contracts)
- Hợp đồng thông minh là các hợp đồng tự động thực thi khi các điều kiện đã được xác định trước, mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba.
- Giảm thiểu chi phí và rủi ro: Hợp đồng thông tin giúp tự động hóa các tài khoản giao dịch chính và giảm thiểu rủi ro. Ví dụ, các đồng thông minh có thể tự động thanh toán khi đáp ứng các điều kiện , giống như các đồng bảo hiểm hoặc mua bán tài sản.
Lưu trữ và quản lý dữ liệu tài chính
- Chống lại khổng lồ và bảo mật cao: Ứng dụng Blockchain trong Tài chính – Ngân hàng ghi lại mọi giao dịch và không thể thay đổi hoặc xóa . Điều này giúp ngăn chặn tội phạm mạng và gian lận.
- Ví dụ: các tổ chức tài chính chính có thể sử dụng blockchain để lưu trữ thông tin liên quan đến các tài chính giao dịch chính và bảo vệ dữ liệu của khách hàng, giảm nguy cơ tiết lộ dữ liệu và bảo vệ dữ liệu riêng tư của người dùng
Quản lý danh mục đầu tư và các quỹ đầu tư
- Quản lý và kiểm soát tài sản: Các đầu tư có thể sử dụng ứng dụng blockchain để đảm bảo rằng danh mục đầu tư của họ được theo dõi , báo cáo và quản lý một cách hiệu quả hơn. Blockchain giúp dễ dàng ghi nhận và kiểm tra mọi đầu tư và giao dịch.
- Công ty quản lý tài sản, sử dụng ứng dụng blockchain để cung cấp cho các nhà tư vấn thông tin minh bạch về các tài khoản đầu tư của họ, tăng niềm tin và tăng cường tham gia.
Quản lý và giao dịch chứng khoán
- Giảm chi phí giao dịch: Blockchain loại bỏ các trung gian như sàn giao dịch chứng khoán, ngân hàng thanh toán và công ty chứng khoán, giúp giảm chi phí giao dịch chứng khoán. Điều này làm tăng hiệu quả và giảm chi phí chứng khoán giao dịch.
2. Ứng dụng Blockchain trong lĩnh vực y tế
Quản lý và bảo mật hồ sơ y tế điện tử (EHR)
- Bảo mật dữ liệu bệnh nhân: Ứng dụng Blockchain trong lĩnh vực y tế có thể mã hóa và bảo vệ dữ liệu của bệnh nhân khỏi các cuộc tấn công mạng, xâm nhập trái phép và gian lận. Mỗi cập nhật trong hồ sơ y tế sẽ được ghi lại trong một khối mới, không thể thay đổi, để đảm bảo an toàn và an toàn.
- Chia sẻ dữ liệu giữa các cơ sở chăm sóc sức khỏe: Các bệnh viện, phòng khám và bác sĩ có thể chia sẻ dữ liệu của bệnh nhân một cách an toàn mà không cần lo ngại về việc tiết lộ thông tin cá nhân của bệnh nhân. Các cơ sở y tế và bệnh viện có thể chia sẻ dữ liệu trong khi giữ riêng tư cho bệnh nhân.
Chống gian lận trong bảo hiểm y tế
- Xác thực yêu cầu bảo hiểm: Các yêu cầu bồi thường và giao dịch bảo hiểm có thể được ghi lại trên blockchain, tạo ra một bản ghi không thể thay đổi và dễ kiểm tra. Điều này giúp các công ty bảo hiểm tiết kiệm tiền và giảm lừa đảo.
- Minh bạch trong quy trình bảo hiểm: Ứng dụng blockchain có thể giúp khách hàng và các tổ chức bảo hiểm theo dõi tiến trình xử lý các yêu cầu bảo hiểm và đảm bảo sự công bằng.
Theo dõi nguồn gốc thuốc và chống thuốc giả
- Minh bạch chuỗi cung ứng thuốc: Blockchain cho phép theo dõi từng bước trong chuỗi cung ứng dược phẩm, từ sản xuất đến vận chuyển và phân phối. Điều này giúp đảm bảo rằng các sản phẩm thuốc đến tay người tiêu dùng là an toàn và hợp pháp.
- Chống thuốc giả: Blockchain có thể giúp phát hiện và ngừng phân phối các sản phẩm thuốc giả mạo hoặc kém chất lượng nhờ khả năng xác thực thông tin và theo dõi nguồn gốc.
Giám sát và quản lý chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe
- Theo dõi và quản lý quá trình điều trị: Các cơ sở y tế và bệnh viện có thể sử dụng blockchain để theo dõi quy trình điều trị của bệnh nhân cũng như các dịch vụ y tế mà họ cung cấp cho bệnh nhân. Điều này không chỉ tăng khả năng kiểm soát chất lượng dịch vụ mà còn giảm thiểu các tình huống điều trị sai sót.
- Báo cáo và kiểm toán: Các dữ liệu liên quan đến chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe có thể được ghi lại trên blockchain, một bản ghi minh bạch và không thể thay đổi cho phép các cơ quan kiểm tra theo dõi và đánh giá các dịch vụ.
Quản lý và kiểm tra chất lượng dữ liệu y tế
- Chất lượng dữ liệu: Blockchain có thể giúp theo dõi chất lượng của dữ liệu y tế được thu thập, giảm sai sót và đảm bảo rằng dữ liệu là chính xác và được cập nhật đầy đủ.
- Giám sát sức khỏe cộng đồng: Các cơ quan y tế công cộng có thể tạo ra các chính sách y tế phù hợp bằng cách sử dụng blockchain để thu thập dữ liệu sức khỏe cộng đồng và theo dõi các xu hướng bệnh tật.
3. Ứng dụng Blockchain trong Giáo dục
Chứng nhận và xác thực bằng cấp, chứng chỉ
- Chứng nhận điện tử: Bằng cấp và chứng chỉ học tập có thể được cấp dưới dạng mã hóa dưới dạng blockchain, giúp các tổ chức tuyển dụng và cơ sở giáo dục dễ dàng xác thực và truy cập thông tin mà không cần sự can thiệp của trung gian. Các thông tin này rất bảo mật và minh bạch vì chúng được lưu trữ vĩnh viễn và không thể thay đổi hoặc làm giả.
- Chống gian lận: Việc sử dụng blockchain giúp giả mạo bằng cấp, chứng chỉ học thuật hoặc chứng nhận nghề nghiệp. Các trường, trường đại học và tổ chức có thể dễ dàng kiểm tra tính hợp lệ của chứng chỉ mà không cần phải liên hệ trực tiếp với tổ chức cấp chứng chỉ.
Quản lý và theo dõi quá trình học tập của học sinh, sinh viên
- Lưu trữ và giám sát thông tin học tập: Các cơ sở giáo dục đại học có thể sử dụng blockchain để lưu trữ và theo dõi sự tiến bộ học tập của sinh viên. Điều này có thể bao gồm các điểm số, bài kiểm tra, khóa học đã hoàn thành và các kết quả học tập khác quan trọng.
- Hệ thống học tập suốt đời: Blockchain có thể hỗ trợ xây dựng các hồ sơ học tập cá nhân suốt đời, được gọi là “Hồ sơ học tập suốt đời”. Các hồ sơ này ghi lại tất cả các khóa học và chứng chỉ mà người học đã hoàn thành trong suốt cuộc Điều này sẽ tạo ra một hệ thống rõ ràng cho phép người học thể hiện năng lực của họ.
Hợp đồng thông minh trong giáo dục
- Thanh toán học phí tự động: Khi các điều kiện được đáp ứng, các hợp đồng thông minh có khả năng tự động thực hiện các giao dịch liên quan đến học phí hoặc các khoản thanh toán khác. Ví dụ, học phí có thể tự động được trả khi học sinh hoặc sinh viên đạt được các mục tiêu học tập nhất định.
- Hỗ trợ tài chính được cung cấp cho sinh viên: Khi các điều kiện được đáp ứng, các tổ chức giáo dục có thể sử dụng hợp đồng thông minh để tự động phân phối học bổng, trợ cấp tài chính hoặc khoản vay học sinh cho sinh viên.
Quản lý quyền sở hữu trí tuệ trong giáo dục
- Phê duyệt quyền tác giả: Các tác giả, giáo viên và nhà nghiên cứu có thể sử dụng blockchain để ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ cho sách, nghiên cứu khoa học, bài giảng và tài liệu học thuật khác. Điều này bảo vệ quyền lợi của các tác giả và ngăn chặn sao chép hoặc đánh cắp nội dung.
- Phân phối lợi nhuận và quản lý bản quyền: Blockchain có thể giúp các tác giả nhận được lợi nhuận từ việc sử dụng tài liệu học thuật (chẳng hạn như sách điện tử và bài giảng trực tuyến) một cách công bằng và minh bạch.
Tạo ra các nền tảng học tập phi tập trung
- Nền tảng giáo dục trực tuyến không qua trung gian như sau: Các nền tảng giáo dục dựa trên blockchain cho phép học sinh và nhà giáo dục kết nối trực tiếp với nhau mà không cần phải sử dụng một tổ chức trung gian. Điều này mở rộng khả năng học tập, giảm chi phí và tăng tính linh hoạt.
- Lưu trữ tài liệu học tập và khóa học: Các khóa học, bài giảng hoặc tài liệu học tập có thể được lưu trữ trên blockchain, điều này giúp đảm bảo rằng thông tin được lưu trữ an toàn và dễ dàng truy cập khi cần.
Quản lý các khóa học và chứng chỉ trên nền tảng giáo dục trực tuyến
- Lưu trữ chứng chỉ và thông tin liên quan đến quá trình học tập: Sinh viên có thể dễ dàng và an toàn lưu trữ và chia sẻ chứng chỉ học tập trên blockchain. Các tổ chức giáo dục có thể phát hành chứng chỉ học tập bằng cách sử dụng mã hóa blockchain mà không phải lo lắng về khả năng bị giả mạo.
4. Ứng dụng blockchain trong lĩnh vực bán lẻ
Quản lý chuỗi cung ứng và theo dõi sản phẩm
- Theo dõi nguồn gốc của hàng hóa: Mỗi bước trong quá trình sản xuất, vận chuyển và phân phối hàng hóa được ghi lại trên blockchain. Điều này giúp đảm bảo chất lượng và nguồn gốc hàng hóa. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các sản phẩm yêu cầu chất lượng cao, như thực phẩm hữu cơ, dược phẩm và hàng hóa cao cấp.
- Hạn chế gian lận và minh bạch: Blockchain hạn chế gian lận trong chuỗi cung ứng, chẳng hạn như sản phẩm giả mạo hoặc kém chất lượng. Các nhà bán lẻ có thể cung cấp cho khách hàng mọi thông tin liên quan đến sản phẩm của họ, từ nguồn gốc của nó đến quá trình sản xuất của nó.
Thanh toán và giao dịch an toàn
- Thanh toán không trung gian: Blockchain cho phép các giao dịch được thực hiện nhanh chóng và an toàn mà không cần sử dụng trung gian thanh toán hoặc ngân hàng. Điều này giúp cả người mua và người bán giảm chi phí giao dịch, đặc biệt trong các giao dịch quốc tế.
- Ví và tiền điện tử: Các cửa hàng và nền tảng bán lẻ có thể chấp nhận phương thức thanh toán là tiền điện tử như Bitcoin, Ethereum hoặc các đồng tiền kỹ thuật số khác. Giao dịch được thực hiện trên blockchain được đảm bảo an toàn, không thể thay đổi và minh bạch.
Chống hàng giả và bảo vệ thương hiệu
- Xác minh rằng sản phẩm là chính hãng: Bằng cách ghi lại toàn bộ quá trình từ sản xuất đến phân phối, blockchain có thể giúp người tiêu dùng chắc chắn rằng họ đang mua hàng hóa chính hãng từ nhà cung cấp đáng tin cậy.
- Quyền sở hữu và dấu hiệu chứng nhận: Token hoặc chứng chỉ điện tử trên blockchain có thể được sử dụng để chứng minh quyền sở hữu và xác thực sản phẩm. Điều này có thể áp dụng cho những thứ giá trị cao, chẳng hạn như đồng hồ, túi xách hoặc tác phẩm nghệ thuật.
Tối ưu hóa quản lý hàng tồn kho
- Cập nhật thông tin hàng hóa theo thời gian thực: Blockchain có thể ghi lại số lượng sản phẩm, tình trạng hàng hóa và thời gian giao hàng, giúp các nhà bán lẻ theo dõi và quản lý hàng tồn kho một cách minh bạch và chính xác.
- Dự đoán nhu cầu và sắp xếp nguồn cung: Kết hợp với các công nghệ khác như AI, việc sử dụng blockchain có thể giúp các nhà bán lẻ dự đoán nhu cầu của khách hàng và điều chỉnh nguồn cung hàng hóa một cách hiệu quả, ngăn chặn tình trạng hết hàng hoặc dư thừa hàng hóa.
5. Ứng dụng blockchain trong Logistics (Vận tải)
Theo dõi và minh bạch hóa chuỗi cung ứng
- Theo dõi chuyến hàng: Ứng dụng Blockchain trong vận tải có thể ghi lại mỗi bước trong quá trình vận chuyển hàng hóa từ nhà cung cấp, kho vận và người tiêu dùng cuối cùng. Điều này giúp tất cả các bên liên quan truy xuất thông tin nhanh chóng về vị trí, trạng thái và lịch sử của hàng hóa.
- Minh bạch và giảm gian lận: Blockchain giúp ngăn chặn hàng hóa giả mạo, thay đổi trong quá trình vận chuyển hoặc giao hàng không đúng cam kết. Niềm tin giữa các bên tham gia được tăng cường nhờ việc ghi nhận dữ liệu trên blockchain không thể thay đổi.
Giảm thiểu chi phí và thời gian trong các giao dịch
- Giảm chi phí giao dịch: Trong ngành logistics, các bên có thể thanh toán và ký hợp đồng trực tiếp với nhau mà không cần sử dụng ngân hàng hoặc các trung gian tài chính khác. Giao dịch bằng blockchain nhanh chóng, rẻ tiền và an toàn.
- Thanh toán minh bạch và nhanh chóng: Thanh toán vận chuyển, phí cảng, thuế và các chi phí khác có thể được thực hiện trên blockchain mà không cần qua nhiều thủ tục hành chính phức tạp, giảm thiểu sai sót và tiết kiệm thời gian.
Quản lý và theo dõi vận chuyển hàng hóa
- Theo dõi lô hàng theo thời gian thực: Ứng dụng Blockchain trong logistics cho phép theo dõi và ghi lại vị trí và trạng thái của hàng hóa trong suốt quá trình vận chuyển, từ khi xuất phát cho đến khi đến điểm đến. Điều này làm tăng sự hài lòng của khách hàng và giảm sự mất mát hàng hóa.
- Kiểm tra điều kiện vận chuyển: Blockchain có thể ghi lại các thông tin về điều kiện vận chuyển như nhiệt độ, độ ẩm hoặc sự rung động của hàng hóa trong quá trình vận chuyển, giúp bảo vệ chất lượng hàng hóa, đặc biệt là đối với các sản phẩm nhạy cảm như dược phẩm và thực phẩm.
Quản lý và phân phối hàng hóa trong các cảng và kho bãi
- Tăng cường quản lý kho bãi: Ứng dụng Blockchain trong Logistics có thể lưu trữ và phân phối các hàng hóa trong kho bãi, giúp các bên tham gia như chủ kho, nhà vận chuyển và khách hàng dễ dàng theo dõi tình trạng hàng hóa..
- Giảm thời gian chờ đợi: Các thông tin liên quan đến chứng từ, giấy phép và yêu cầu vận chuyển có thể được chia sẻ bằng blockchain mà không cần phải thực hiện các thủ tục giấy tờ thông thường. Điều này giúp giảm thời gian chờ đợi và tốc độ hoạt động.
Quản lý và xác thực thông tin hải quan và giấy tờ xuất nhập khẩu
- Giảm thiểu sai sót và tắc nghẽn: Các cơ quan hải quan và các nhà vận chuyển có thể sử dụng blockchain để giảm thiểu sai sót trong việc xử lý giấy tờ, tăng tốc độ thông quan và giảm thiểu tắc nghẽn tại các cảng.
- Minh bạch thủ tục kiểm tra: Các giấy tờ liên quan đến hải quan như chứng nhận xuất xứ, chứng nhận vận chuyển và các chứng từ vận chuyển có thể được lưu trữ và xác thực trên blockchain. Điều này làm cho mọi thứ trở nên rõ ràng hơn và ngăn chặn gian lận.